Tìm hiểu thường thức ( 03 )

Lịch sử bộ bài tây 52 lá

Bộ bài hiện đại với 52 lá bài, và hai lá bài Joker , trờ thành quá quen thuộc với chúng ta, quen đến nỗi là ta cứ ngỡ chính nó là vậy từ nào đến giờ, nhưng không biết rằng nó đã trải thời gian dài, mặc dầu khó xác định, có lẽ là đã qua hàng trăm năm, qua bao quốc gia, với nhiều nền văn hóa khác nhau, đi từ phương đông, sang châu âu, đầu tiên đến Ý, Tây ban Nha, rồi sang Đức, ngược về Pháp, qua đến Anh, cuối cùng vượt đại dương sang Hoa Kỳ, rồi được sản xuất đại trà đến hầu hết các nước trên thế giới qua hình dáng bộ bài ngày nay, nhờ công ty USPCC phát hành và phân bố toàn cầu...

Phía Đông :

Không có chứng cứ chính xác, dù người ta nghĩ rằng phát nguồn của việc chơi bài phát xuất từ đâu đó tại châu Á, và du nhập sang châu Âu qua đường các thương nhân, nhưng không như tiền đồng xu, có thể tồn tại qua thời gian dài, giấy không giữ được lâu, và mong manh nên không giữ được bằng chứng thuyết phục rằng đâu là nơi khởi nguồn.
Có nhiều giả thuyết cho rằng có thể bắt nguồn từ triều đại nhà Đường, tại Trung Hoa, ở thế kỷ thứ 9 sau công nguyên, nhưng cũng có những bằng chứng dựa trên thẻ bài, và cả nhiều biểu tượng của thế kỷ 12 hoặc ( thậm chí củ hơn ) trên các thẻ nói lên sự tương quan giữa những con bài với các nền văn hóa : Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc, Ba Tư, Ai Cập...Có thể chúng được đưa vào Châu Âu qua những thương nhân người Á Rập..Giả thuyết cho rằng có khả năng bài có thể sang Châu Âu từ Ai Cập trong thời kỳ Mamluk, vì trên bài có hình những chiếc cốc, tiền vàng và kiếm và gậy Polo : đại diện cho giới quý tộc Mamluk thời bấy giờ, và tương đổng với bốn chất bài được tìm thấy trong các thẻ bài của Ý vào thế kỷ thứ 4.
Không có bằng chứng xác định rằng bài phát xuất từ Châu Á, và cũng không có bằng chứng nào bác bỏ sự phát triển độc lập của những con bài tại Châu Âu.
Vì vây hãy đến Châu Âu, để tham khảo việc xác nhận về việc bài được chơi từ rất lâu tại đó qua bản thảo của một tu sĩ ngưởi Đức trong một tu viện tại Thụy Sỹ.

Thẻ bài gổ ngày xưa được điêu khắc cầu kỳ

Ý và Tây ban Nha :

Như đã nói, tại một tu viện Thụy Sĩ , bài được viết trong một bàn thảo của một tu sĩ người Đức, được viết vào năm 1377, trong đó có đề cập đến sự xuất hiện của vịêc chơi bài cùng một số trò chơi liên hệ với bài. Và bài còn được nhắc đến trong những buổi thuyết giảng như một hoạt động đánh bạc bị lên án, và có bằng chứng cho cổ bài 52 lá đã tồn tại trong thời gian này.Hình ảnh chiếc cốc, đổng xu , kiếm và gậy rất có thể có nguồn gốc từ Ý, mặc dầu được cho là liên hệ với giới quý tộc thời Mamluk tại Ai Cập...Dù sao đi nữa bốn chất bài tiêu biểu vẫn được tìm thấy trong các thẻ chơi trong bài của Ý và Tây ban Nha ngày nay, ( đôi khi còn gọi là bài La Tinh ).
Những bộ bài ở cuối thế kỷ 14 :
- Tạị Ý : các lá bài hình người gồm vua, nữ hoàng ngồi đăng quang, với một knave là người hầu của hoàng gia, sau này được gọi là Jack để khỏi lẫn lộn với vua.
- Tại Tây ban Nha : thì không có nữ hoàng, chỉ có : vua – hiệp sỹ và kỵ sỹ, không có lá : 8, 9, 10 , bộ bài còn lại chỉ còn 40 lá, trong trò chơi Ombre.
Lúc đầu các lá bài được vẻ bằng tay được chơi trong giới thượng lưu, về sau được phổ biến rộng rãi trong quần chúng, và bài được nghiên cứu sản xuất đại trà nên giá cả rẻ hơn, lan rộng sang các nước, nhất là tại Đức, được tiếp nhận nồng nhiệt, nhất là do các người lính làm cho sự lây lan trò chơi này nhanh đến nổi các nhà sử học gọi là : “ cuộc xâm lược của những quân bài “

Chất bài gồm : đồng xu, cái cốc, gậy và kiếm

Nước Đức :

Để tạo cho bộ bài một phong cách Đức, các thẻ bài mang đặc trưng Ý đã được thay thế , bốn chất bài Ý được thay bằng chất bài Đức chính thống, và những hình tượng biểu thị cho đời sống nông dân được thay thế cho những hình tượng giới quý tộc.
Đồng xu, cái cốc, gậy kiếm được thay thế bằng những hình tượng của nhà nông như : quả trứng, lá, trái tim và chuông ( nhà nông Đức dùng chuông để săn đuổi chim ), và cũng có nhiều biến thể , như động vật hay các thiết bị nhà bếp ...v..v.. Tuy nhiện trong chất bài thì trái tim và chuông là chủ đạo tiêu chuẩn Đức.
Mặc dầu như nước Thụy Sỹ láng giềng thay thế lá bằng hoa, và trái tim được thay bằng cái khiêng , nhưng chất bài thì vẫn không thay đổi giữ mãi trong Châu Âu qua nhiều thế kỷ. Và kỷ thuật in ấn tiến bộ của Đức đã làm kỷ nghệ sản xuất hàng loạt kiểu hình trên bài đa dạng nhờ vào kỷ thuật khắc gổ và đồng phát triển, biến các thẻ bài trở nên sinh động và theo kịp nhu cầu thị hiếu chung như những đề tài tôn giáo, thần thánh...Thẻ bài được in với số lượng lớn, phổ biến khắp châu Âu và mang hình thái chứa đựng biểu tượng nước Đức..

Chất bài : lá, trái tim, chuông và trứng

Pháp :

Vào đầu thế kỷ 15, Người Pháp đã phát triển chất bài mang màu sắc Pháp và được thay bằng : cơ, rô, chuồn , bích như bộ bài ngày nay. Người Pháp cũng thích một vị vua, hoàng hậu và bồi trên các lá hình người .
Nhưng cái phát kiến thiên tài của người Pháp nghĩ ra là chia bốn chất bài thành hai màu đỏ đen, với các biểu tượng rỏ ràng đơn giản hơn, Nhưng ành hưởng nhất là cuộc cách mạng giấy đã đưa kỷ nghệ in ấn lên đỉnh cao của thăng hoa, những bộ bài giấy in ấn tuyệt đẹp đã bóp chết kỷ nghệ sản xuất những thẻ bài gổ và đồng của Đức, Nhất là năm 1944 phát minh của Gutenberg, đưa quy trình in ấn lên đỉnh cao, đã khai tử sự thống trị của Đức trên thị trường sản xuất thẻ bài và Pháp trở thành nước duy nhất trong lãnh vực này.
Đặc biệt , cuối những năm 1550, các nhà sãn xuất Pháp đã có sáng kiến đưa tên những danh nhân nổi tiếng trong sử thi vào các hình người của bộ bài.

- Các lá già , tượng trưng cho vua thì được đại diện cho những vị anh hùng như : Vua David trong nước bích, vua Alexaner đaị đế trong nước chuồn, vua Charlemagne trong nước cơ, Ceasar đại đế trong nước rô...(đại diện cho bốn đế chế : Do Thái, Hy lap, Franks và La Mã )
- Các lá đầm thì có : hoàng hậu Eleanor ( bích ), nữ hoàng Judith ( cơ ), hoàng hậu Rachel ( rô ) và hoàng hậu Argine ( chuồn)
- Jack thì có : Hiệp sĩ Lancelot ( J chuồn ), Hoàng tử Hector ( J rô ) , tuỳ tùng vua Charles VII :La hire ( J cơ ), tùy tùng vua Charlemagne đại đế : Ogier ( J bích )
Những chi tiết cho nguồn gốc xuất xứ của những chi tiết này hiện nay cũng chưa biết chắc chắn từ do đâu. Và những tiêu chuẩn hóa được nâng cao khi có thuế đánh vào các bộ bài vào năm 1700 , cùng với việc Pháp chia thành 9 khu vực cho mục đích này, các nhà máy của mổi khu vực được yêu cầu sử dụng cho mẫu thiết kế tiêu chuẩn duy nhất trong khu vực của họ.
Nhưng chỉ đến khi, bộ bài di cư sang vương quốc Anh thì một thiết kế chung mới thực sự bắt đầu thống trị trong ngành công nghiệp bài chơi.

Nước Anh :

Do ở Pháp bị đánh thuế nặng, nên các nhà sản xuất bài đã chuyển sang Belgium ( Bỉ ), từ đó một số lượng lớn xuất khẩu sang Anh, mặc dầu những người lính từ Pháp cũng chính là nguồn giới thiệu bài sang Anh. Những cơ sở sản xuất bài tại Bỉ, đặc biệt là Rouen, trung tâm thương mại in ấn bài đã cung cấp bài xuất khẩu khắp Châu Âu, do vậy không gì là ngạc nhiên khi những người chơi bài tiếng Anh hầu như đều xử dụng các thiết kế của Pháp.
Và chính phủ Anh đã ban hành luật thuế cho việc sản xuất bài, nếu chưa thanh toán thuế thì bài không được xuất xưởng. Để tránh việc trốn thuế, năm 1828, chính phủ Anh quyết định , lá bài Ách Bích đại diện bộ bài, phải được mua từ Ủy viên nhiệm vụ tem, nó phải được in đặc biệt cùng với tên nhà sản xuất và với số tiền thuế phải trả. Và cuối năm 1862, các nhà sản xuất đã được phê duyệt là có quyền in lá bài Ách Bích riêng của nhà máy, và như thế lá bài Ách Bích là lá bài duy nhất trong bộ bài được đặc biệt thiết kế phức tạp, cầu kỳ với tên nhà sàn xuất và tiền thuế được hiển thị như một con tem xác định đã đóng thuế.

Con Ách Bích được hiển thị như con tem đã đóng thuế

Và song song với sự phát triển trong giới chơi bài, thì hình thức thiết kế của các lá bài trở nên rất mỹ thuật, được sản xuất tại Rouen, Bỉ. Những lá bài hình người được in dưới sự sáng tạo đa dạng của các nghệ nhân.

Nhưng tất cả chấm dứt dưới sự nghiên cứ tìm tòi cùa : Briton Thomas de la Ru, bằng cách tăng sản lượng và năng suất , ông đã thống trị trong nghành sản xuất bài bằng cách sản xuất hàng loạt, chiếm lĩnh thị trường, đã nuốt chững các nhà sản xuất nhỏ. Các thiết kế của de la Ru được Reynold hiện đại hóa đầu tiên năm 1840 và sau đó là Charles Goodall vào năm 1860, với thiết kế như ngày nay, các hình được thiết kế hai mặt để không mất công trở bài khi chơi, sẻ không tiết lộ với địch thủ rằng mình đang nắm lá bài hình người trên tay, và thiết kế ấy giữ đến ngày nay.

Hoa Kỳ :

Là những khách hàng muộn so với các nước, trong một thời gian dài những bộ bài đều được nhập từ Anh quốc. Thời đó tại Mỹ đa số người dân ưa chuộng hàng hóa được sản xuất từ Anh quốc, nên có nhiều nhà sản xuất muốn bảo đảm doanh thu đã in nhãn made in London trên con bài Ách bích của họ, thậm chí hình thức cũng được thiết kế phù hợp với nguyên bản.
Năm 1800 Lewis L Cohen, người đã từng sống 4 năm tại Anh, bắt đầu sản xuất bài vào năm 1832, Và năm 1835 ông phát minh ra máy in bốn màu của mặt lá bài cùng lúc và doanh nghiệp thành công, công ty của ông trở thành đại chúng vào năm 1871 dưới tên Công ty bài hợp nhất Newyork ( the New York Consolidated Card Company ), cải thiện lá bài giúp cho người chơi cảm nhận được thích thú khi cầm lá bài trên tay.
Các chỉ số gốc tiếng Anh được in trên bài, nghành sản xuất bài được cạnh tranh ráo riết với sự ra đời của Công Ty Bài Hợp Nhất( Consolidated Card Company ), cấp bằng sáng chế cho ngành kinh doanh này vào năm 1875.
Một đổi mới mà Hoa Kỳ đã đóng góp vào sự phát triển của môn chơi bài này là việc bổ sung quân bài Joker, dựa trên một trò chơi lừa đảo nổi tiếng của Euche, phổ biến vào thế kỷ 19, Từ năm 1860 đã chỉ định là con át chủ bài đánh bại hai con bài bên trái và phải.
Hoa Kỳ là nước đóng góp sự phát triển vượt bực của công nghệ sản xuất bài phân phối ra toàn thế giới, Bên cạnh các công ty nổi tiếng kể trên , Hoa Kỳ còn có những công ty nổi tiếng của máy in từ cuối thế kỷ 19 như : Samuel Hart and Co, Rusell và Morgan, cuối cùng là người khổng lồ trong công nghệ ngày nay : Công Ty Bài Hoa Kỳ(Unit State Playing Card Company ). Các thương hiệu Bicycle, Bee và Tally Ho của USPCC đã trở thành biểu tượng chơi bài riêng của Hoa Kỳ.

Lịch sử bộ bài tây 52 lá như vậy là trải qua một hành trình dài phát triển, từ những thẻ bài gổ ở những nước xa xôi dùng trong giới quý tộc, nay trở thành đại chúng và hoàn thiện trở thành thú vui không thể thiếu trong ngành giải trí của quần chúng ngày nay, và trong tương lai không biết sự tiến hóa của bộ môn này đi đến đâu trên những lá bài quen thuộc dường như đã là tiêu chuẩn như hiện nay.